Portefeuillehouder

L. Wijnhoud

Rapportagedatum

1 oktober 2023

Website: omgevingswet.deventer

De Omgevingswet treedt op 1 januari 2024 in werking. De gemeente heeft de afgelopen jaren gewerkt aan de wettelijke verplichtingen die voortvloeien uit de Omgevingswet. Dit betekent dat producten en diensten geleverd moeten kunnen worden (bijvoorbeeld een omgevingsvergunning en het publiceren van een omgevingsplan) en dat de werkprocessen en systemen hierop zijn voorbereid. Verder moet er voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar zijn om deze producten en diensten ook daadwerkelijk te kunnen leveren en moet de organisatie daarop ingericht zijn. Tenslotte moeten de inwoners van de gemeente Deventer weten op welke dienstverlening en ondersteuning van de gemeente zij kunnen rekenen vanaf de datum van inwerkingtreding van de Omgevingswet.

Na inwerkingtreding op 1 januari 2024 zijn we er nog niet. Nadat de wet is ingegaan zullen we nog verder moeten door ontwikkelen. De wet en bijbehorende kerninstrumenten bieden diverse mogelijkheden voor lokale afwegingen. Doordat in eerste instantie onder de nieuwe wet bestaande regels in stand blijven (de bruidsschat), kunnen we in de komende jaren werken aan de invulling van een eigen visie en deze vertalen in regels waar wij dat willen. Dit betekent dat we werken aan het actualiseren van de Omgevingsvisie en het introduceren van het kerninstrument Omgevingsprogramma’s.  

Het project implementatie Omgevingswet dient ervoor te zorgen dat alle voorgaande benodigde activiteiten worden uitgevoerd en geborgd.  

Genomen besluiten:

• Programmabegroting 2016 vastgesteld november 2015;
• Diverse P&C documenten, waaronder 2e kwartaalrapportage 2018; 1e kwartaalrapportage 2019
• Plan van aanpak Implementatie Omgevingswet "Expeditie Deventer" vastgesteld 4-4-2017;
• Vrijgave omgevingsvisie voor zienswijze d.d. 27 maart 2019
• Vrijgave bestemmingsplan stad en dorpen voor zienswijze d.d. 19 maart 2019
• Plan van Aanpak Implementatie Omgevingswet 2.0 vastgesteld college d.d. juli 2019
• Omgevingsvisie vastgesteld gemeenteraad d.d. 18 december 2019
• Bestemmingsplan stad en dorpen (met verbrede reikwijdte) vastgesteld gemeenteraad d.d. juni 2020
• Aanbesteding omgevingsplan software vastgesteld college d.d. december 2020
• Adviesrechtbesluit bij Buitenplanse Omgevingsplan Activiteiten vastgesteld raad dd 6 juli 2022  
• Delegatiebesluit wijzigingen Omgevingsplan vastgesteld raad dd 6 juli 2022
• Participatieplicht Buitenplanse Omgevingsplan Activiteiten vastgesteld raad dd 6 juli 2022   
• Plan van Aanpak Actualiseren Omgevingsvisie en Beleidsproces onder de Omgevingswet ter info dd 3 oktober 2022  
• Participatieaanpak kerninstrumenten en stappenplannen voor initiatiefnemers vastgesteld door college d.d. 25 oktober 2022
• Participatiebeleid vastgesteld door de gemeenteraad d.d. 19 april 2023
• Plan van aanpak Omgevingsplan vastgesteld door college d.d. 4 juli 2023, daarna ter info aan gemeenteraad  

Te nemen besluiten:

• Legesverordening Omgevingswet (in najaar 2023 naar de gemeenteraad)  

Het vigerende Plan van Aanpak Implementatie Omgevingswet is vastgesteld in 2018. We doorlopen nu de transitiefase. In mei 2021 is agile werken geïntroduceerd om bij inwerkingtreding het primaire proces gereed te hebben voor de komst van de Omgevingswet. Hiermee zorgen we er voor dat alle noodzakelijke besluiten zijn genomen en ingebed zijn in de processen om klaar te zijn voor de wettelijke verplichtingen die voortvloeien uit de Omgevingswet.  

We verwachten als Deventer extra frictiekosten ten opzichte van het Plan van Aanpak, met name bij de inzet van het implementatieteam. Inhoudelijk zijn we in de transitiefase behoudend geweest in opstart van nieuwe trajecten, hetgeen de extra kosten heeft beperkt. Per onderdeel van de implementatie lichten we de stand van zaken hieronder toe.  

Omgevingswet kerninstrumenten  
De Omgevingswet introduceert 4 kerninstrumenten voor gemeenten: omgevingsvisie, omgevingsprogramma, omgevingsplan en omgevingsvergunning. De invulling en uitwerking van deze instrumenten is deels wettelijk bepaald en deels kan een gemeente zelf keuzes maken over de detaillering en werkwijze. We werken met collega’s aan wanneer en hoe je welk instrument inzet. Met ruimtelijk georiënteerde teams van beleidsadviseurs, van programmamanagers/regiemanagers en casusgewijze botsproeven, oefenen en toetsen we met de nieuwe werkwijze.  

Omgevingsvisie  
De eerste Deventer omgevingsvisie is in december 2019 vastgesteld als structuurvisie onder de Wet ruimtelijke ordening (Wro) en wordt in de praktijk gebruikt als kader en toetsingsinstrument, o.a. door de carrousel. In die omgevingsvisie gaven we onszelf opdracht om deze door te ontwikkelen tot een instrument dat voldoet aan alle eisen van de Omgevingswet en hem te actualiseren op de deelvisies en plannen die nu in ontwikkeling zijn. Specifiek wordt benoemd dat het concreter ingaat op de thema’s gezondheid, energietransitie en klimaatadaptatie en andere grote maatschappelijke veranderingen met een ruimtelijke component. Inmiddels weten we meer over de grote ruimtelijke opgaven die op ons afkomen. Onder de Omgevingswet is de omgevingsvisie straks het enige strategische ambitiedocument zijn voor de fysieke leefomgeving. Alle opgaven die daaraan raken, zullen daarom integrale uitgangspunten hebben in de omgevingsvisie.  
We zetten een stap in de doorontwikkeling van de vorm van de Omgevingsvisie in de geest van de Omgevingswet: enerzijds verbreden we de scope van de Wro naar de scope van de Omgevingswet. Anderzijds werken we aan een omgevingsvisie die digitaal toegankelijk is. De wet schrijft voor dat er vóór 1 januari 2027 een omgevingsvisie moet zijn vastgesteld die aan deze eisen voldoet. In november 2023 bent u geïnformeerd over de hoofdlijnen van de aanpak om te komen tot die omgevingsvisie.  
Na vaststelling, zal de omgevingsvisie doorlopend geactualiseerd worden bij koerswijzigingen. In die werkwijze zijn eigenaarschap, integrale afweging op beleidsniveau en het beheer en doorontwikkeling van de omgevingsvisie, zaken die in de organisatie belegd moeten worden. Het opstellen van de nieuwe omgevingsvisie wordt in samenhang voorbereid met de verkenningen ten behoeve van een integraal toekomstbeeld voor de ontwikkeling van Deventer.

Omgevingsprogramma’s
Beleid en gebiedsontwikkeling landen voor een deel (strategie en ambitie) in de omgevingsvisie, maar voor de doorvertaling daarvan op tactisch niveau biedt de wet straks het kerninstrument omgevingsprogramma in het kader van de Omgevingswet. We verkennen hoe we gaan werken met thematische en gebiedsgerichte programma’s in het kader van de Omgevingswet, zowel met de (binnenkort) verplichte als ook met de vrijwillige programma’s. Daarnaast maken we onderscheid tussen de huidige situatie (waarbij er nog geen vastgestelde Omgevingsvisie conform de wet is) en de toekomstige situatie (na 2026 waarin er een vastgestelde Omgevingsvisie conform de wet is). Het advies over deze werkwijze ligt eind oktober ter besluitvorming voor in de directie. Daarnaast zijn twee plannen van aanpak opgesteld voor twee pilot omgevingsprogramma’s die al in de vorige omgevingsvisie werden aangekondigd, te weten Gezonde leefomgeving en Voorzieningen. Naast deze pilots wordt voor verschillende lopende beleidstrajecten én gebiedsontwikkelingen bekeken op welke wijze zij een formele status (in veel gevallen Omgevingsprogramma) kunnen krijgen onder de nieuwe wet.  

Vóór inwerkingtreding van de wet op 1 januari 2024, worden procesafspraken opgeleverd voor het werken met omgevingsvisie, -programma en -plan bij gebieds- en beleidsontwikkeling in de fysieke leefomgeving. Dit gebeurt in afstemming met lopende trajecten waaronder stroomlijnen processen gebiedsontwikkeling, herijking verantwoordelijkheden begrotingsprogramma's 3, 4a, 5 en 6, herijken proces vooroverleg en datagedreven werken.

Omgevingsplan  
Het omgevingsplan voor Deventer is volop in ontwikkeling. Deze zal de komende jaren gefaseerd worden opgebouwd en worden doorontwikkeld. In 2020 zijn hiervoor al twee grote mijlpalen bereikt. Het bestemmingsplan Deventer Stad en Dorpen (bestemmingsplan verbrede reikwijdte) en de Verordening fysieke leefomgeving zijn in juli 2020 door de gemeenteraad vastgesteld.  

De projectgroep Omgevingsplan is vormgegeven en ingeregeld voor de periode tot de inwerkingtreding van de wet. In deze projectgroep zitten medewerkers van verschillende teams. Dit projectteam voert de regie op de verschillende acties die nodig zijn om het omgevingsplan te ontwikkelen. De projectgroep is er in eerste instantie op gericht om de minimale acties voor het omgevingsplan die nodig zijn bij de inwerkingtreding van de Omgevingswet in beeld te brengen en te realiseren.  

Het plan van aanpak omgevingsplan is op 4 juli 2023 vastgesteld door het college en ter informatie met een mededeling aan de raad gestuurd. In dit plan van aanpak wordt richting geven aan het proces voor het verder ontwikkeling en fasering van het omgevingsplan.  

Medio 2022 is gebleken dat het wijzigen van het Omgevingsplan vanaf 1 januari 2023 technisch nog niet mogelijk is. De projectgroep Omgevingsplan is om deze reden vanaf na de zomer bezig met het ontwikkelen van een Tijdelijke Alternatieve Maatregel (een “TAM-omgevingsplan”), om op deze manier na het inwerking treden van de wet de ruimtelijk juridische procedure voor belangrijke gebiedsontwikkelingen door te kunnen laten gaan. Met het uitstel van de Omgevingswet is er minder energie gezet op de TAM en is verder gebouwd aan de basis van het Omgevingsplan.  

Onder andere is gestart met het opstellen van een handboek waarin standaarden worden opgenomen, keuzes worden vastgelegd. Het handboek bevat zowel beschrijvingen van processen, maar ook inhoudelijke keuzes zoals formulering en structuur. Het handboek is bedoeld voor de medewerkers die zich bezig houden met het proces wijzigen omgevingsplan, maar ook voor externe partijen die een wijziging omgevingsplan voorbereiden voor een gebiedsontwikkeling.

Naast de inhoudelijke werkzaamheden is vanuit het omgevingsplan ook meegedaan met het landelijke test traject, IKT. In december 2022 is de volledige keten getest. Dit betrof het wijzigen van het Omgevingsplan, het publiceren, het checken van een activiteit aan de hand van toepasbare regels en het aanvragen van een vergunning. De test heeft diverse bevindingen opgeleverd, zoals de werking van de DSO, maar ook de werking van de lokale plansoftware. Het testen vanuit IKT wordt gecombineerd met het lokaal kennis opdoen van de werking van de technische kant van het opstellen van een Omgevingsplan.

Ook is er aandacht voor de veranderende werkwijze rondom de planologische procedures voor ruimtelijke initiatieven. Vanaf 1 september 2023 kunnen in principe geen wijzigingen van een bestemmingsplan meer in behandeling worden genomen. Over de mogelijkheden die er wel zijn wordt tijdig gecommuniceerd. Het gaat hierbij om mogelijkheden zoals omgevingsvergunningen onder de Wabo, Bopa’s of wijzigen Omgevingsplan in Tam-Imro of in de nieuwe plansoftware.

Bestuurlijke communicatie en besluitvorming  
De raad heeft op 6 juli 2022 de raadsvoorstellen adviesrecht, verplichte participatie en delegatiebesluit met aanvullende amendementen vastgesteld. Deze treden in werking als de Omgevingwet in gaat. Begin juni is er een gesprek geweest de raad, naar aanleiding van de begrotingsbesprekingen, over de interpretatie van het amendement over de afwijkingen van de Omgevingsvisie. Het vastgestelde amendement blijft staan, in 2024 monitoren we wat we in proces en initiatieven zien langskomen.

Op 3 juli 2023 is er een gesprek geweest met de griffie over het gebruik maken het van het adviesrecht voor de door de raad aangewezen gevallen van activiteiten. De wens is een vergunningsproces waarbij in 8 weken zowel de inhoudelijke beoordeling van het initiatief als het bestuurlijke proces, wordt doorlopen. Dit vraagt naast de nodige inspanning van alle betrokkenen, een doordacht proces. In het najaar volgt een voorstel als sprake is van adviesrecht van de raad. In november organiseren we twee technische informatiesessies met de raad om raadsleden mee te nemen in wat de context van de Omgevingswet.

Werkprocessen
De noodzakelijke aanpassingen in de werkprocessen, zoals bijvoorbeeld het vergunningsproces, zijn doorgevoerd met de focus op de wettelijke vereisten. Niet wettelijke procesverbeteringen worden waar mogelijk opgepakt. Alle betrokken teams waren de afgelopen periode vertegenwoordigd in werkgroepen. Dit maakt dat er een goede verbinding is met de andere implementatie activiteiten omgevingsplan en digitalisering. Tevens wordt een samenvoeging van processen voor de eerste beoordeling van initiatieven in de fysieke leefomgeving onderzocht, denk aan initiatieven tot gebiedsontwikkeling, vergunningverlening of omgevingsplanherziening. Er is gewerkt aan een visualisatie van de processen die samenkomen binnen de keten. Processen worden voor het einde van 2023 overgedragen naar de lijn organisatie. Daarbij worden eventuele voorstellen voor verdere verbetering van de werkwijze meegegeven.  

Personeel en organisatie  
Voor medewerkers uit de direct betrokken teams blijven we op verschillende manieren informatie en kennis aanbieden over de basis van de Omgevingswet. Er is een routemap gemaakt voor de interne organisatie. In deze routemap schetsen we hoe we medewerkers en management meenemen om op 1 januari 2024 klaar te staan voor de Omgevingswet. De komende periode bieden we ‘klaar voor de start’ sessies en podcasts aan waarin collega’s elkaar meenemen wat de Omgevingswet concreet betekent. Via ketentesten en werkgroepen wordt in verschillende samenstellingen gewerkt aan de implementatie. De komende maanden wordt maatwerk aangeboden aan de verschillende functies om kennis (bijvoorbeeld via opleidingen) en ervaring met de Omgevingswet op te doen. Het doel van de activiteiten in de routemap is ervoor te zorgen dat we alles doen wat nodig is om klaar te zijn voor de nieuwe taken bij de inwerkingtreding van de wet.  

De monitor anders werken zetten we periodiek in om ook in 2023 feedback te krijgen hoe medewerkers kijken naar de implementatie en om gericht acties uit te zetten om medewerkers verder voor te bereiden.  

Participatie  
In november 2020 is de raad in technische informatiesessies bijgepraat, o.a. over participatie. Vervolgens heeft onder leiding van de VNG een werksessie plaatsgevonden. De raad heeft daarin aan de hand van casussen nagedacht over wanneer participatie al dan niet verplicht zou moeten worden gesteld en welke aandachtspunten ze wil meegeven voor het participatiebeleid. Deze punten zijn verder uitgewerkt en weergegeven in de discussiememo die in een raadstafel in Q3 2021 is besproken. De participatieaanpak bij kerninstrumenten (o.a. n.a.v. motie Nooren) en de stappenplannen participatie voor initiatiefnemers zijn vastgesteld door het college. Daarnaast bereiden we casemanagers, vergunningverleners, projectmanagers en andere betrokkenen voor op deze nieuwe taken. In april 2023 heeft de gemeenteraad het participatiebeleid vastgesteld. Onder andere door het organiseren van een participatieparade, van 31 oktober 2023 t/m maart 2024, helpen we medewerkers en bestuur te leren, delen en doen.

Digitalisering  
Voor het opstellen en publiceren van omgevingsdocumenten (omgevingsplan en -visie) is specifieke software nodig. Voor het maken en publiceren van toepasbare regels werken we met BerkeleyBridge. Hiermee kunnen we zelf check- en aanvraagformulieren maken en deze aanbieden via het nieuwe Omgevingsloket. Voor het oefenen met toepasbare regels trekken we regionaal op. Omdat dit een nieuwe tak van ‘sport’ is, zetten we vooral in op het vergaren van kennis, bepalen wat klaar moet zijn op de inwerkingstredingsdatum en wat is er nodig om als 1 overheid op te treden richting een initiatiefnemer (1 loket, 1 overheid). De komende tijd werken we aan het opstellen van check- en aanvraagformulieren die nu ook in het OLO (OmgevingsLoketOnline) beschikbaar zijn. Daarnaast zijn we met de andere bevoegde gezagen in gesprek hoe we de toepasbare regels zo goed mogelijk op elkaar kunnen afstemmen. Tenslotte verwachten wij extra druk op ons KCC en de publieksbalie en zijn wij bezig met het inrichten van een kring van interne experts voor het snel kunnen beantwoorden van vragen en het toevoegen van extra informatie op de gemeentelijke website.

Wij hebben voor het maken en publiceren van omgevingsdocumenten TerceraGo aangeschaft. Wij zijn gestart met het oefenen met de plansoftware. Het is voor de medewerkers niet alleen een nieuw pakket maar ook echt een geheel nieuwe manier van werken. Dit deel van het DSO is nog in ontwikkeling en de softwareleveranciers zijn nog steeds bezig om de software aan te passen. Op dit moment is er is nog geen sprake van een stabiele situatie. Wij verwachten daarom dat we voor het wijzigen van het omgevingsplan de tijdelijk alternatieve maatregel (TAM IMRO) moeten gaan gebruiken als de wet in werking treedt. Wij volgen de ontwikkelingen uiteraard nauw gezet en doen actief mee bij het testen en implementeren van nieuwe functionaliteiten om in te kunnen spelen op de mogelijkheden die er zijn.

Een belangrijke wettelijke eis vanuit de Omgevingswet is het digitaal kunnen ontvangen van aanvragen om een omgevingsvergunning. De software die in het VTH-domein (Powerbrowser2020) wordt gebruikt voor het ontvangen en behandelen van omgevingsvergunningen, is in omgevingsdienst-verband aangeschaft. PB2020 heeft een grote update ondergaan en kunnen we blijven gebruiken voor het ontvangen en verlenen van omgevingsvergunningen en meldingen onder de Omgevingswet. Technisch gezien hebben de we de noodzakelijke koppelingen gelegd:  
- wij kunnen een omgevingsvergunning ontvangen en verwerken vanuit het nieuwe Omgevingsloket via PB2020  
- wij zijn via PB2020 aangesloten op de Samenwerkingsfunctionaliteit (SWF) van het DSO waarmee wij adviezen kunnen vragen aan de ketenpartners die niet werken via PB2020 (provincie, rijksdiensten, waterschappen, GGD, etc.)  

Op koers

De algemene uitvoering vindt plaats binnen de gestelde kaders.

Behoeft aandacht

De dekking bestaat uit diverse posten.  
De raad heeft via 3 besluiten (begroting 2016, 2e kwartaalrapportage 2018 en 1e kwartaalrapportage 2019) €1.790.000 eenmalig beschikbaar gesteld. Aanvullend heeft de raad middelen beschikbaar gesteld om de basisregistraties op orde te brengen. Dit gaat om een bedrag van €1.062.500.  

Daarnaast is binnen programma 5 het “oude” budget actualisatie bestemmingsplannen structureel voor €200.000 beschikbaar (inclusief overhead). De inzet vanuit de organisatie wordt veelal gedaan door medewerkers waarvan de uren reeds zijn gedekt, zoals de inzet van de transitiemanager en de inzet van de organieke kerngroep en het opleidingsbudget vanuit personeel en organisatie.  

Voor de jaren na 2021 wordt per jaar de budgetvraag beoordeeld; vooralsnog wordt hiervoor weerstandsvermogen aangehouden.  
Voor de lange termijn wordt nu een inschatting gemaakt van wijziging van kosten en benodigde capaciteit die de nieuwe werkwijze voor de verschillende teams met zich meebrengt.

Nee

Nee

Nee

Er heeft in 2021 een onder uitputting plaatsgevonden. Dit werd met name veroorzaakt door de uitstel van de Omgevingswet van 1 januari 2022 naar 1 juli 2022 en vervolgens naar 1 januari 2023. Bij de voorjaarsnota zijn geen aanvullende middelen voor 2022 aangevraagd. Bij de 3e kwartaalrapportage 2022 is aanvullend €185.000,- aangevraagd, hetgeen gedekt kon worden uit de rijksbijdrage voor extra implementatiekosten Omgevingswet. Een deel van de besteding van de voorbereiding is direct gekoppeld aan het moment van inwerkingtreding van de wet. In het 4de kwartaal van 2023 wordt meer bekend over de landelijke bijdrage als de compensatie voor het uitstellen van het inwerkingtreding van de Omgevingswet.

Kostenraming en dekking per jaar (x €1)

Op koers

Vooralsnog kunnen de risico’s (m.u.v. structurele effecten implementatie) opgevangen worden binnen het projectbudget zelf door het overhevelen van het budget van het afgelopen jaar. Een deel van de besteding van de voorbereiding is direct gekoppeld aan het moment van inwerkingtreding van de wet. Deze kosten schuiven dus mee.

We voorzien risico’s in de dienstverlening in de eerste maanden na inwerkingtreding van de wet omdat de organisatie moet wennen aan de nieuwe manier van werken, de verantwoordelijkheden verschuiven en doordat het DSO nog niet optimaal functioneert en optimaal is ingericht. We organiseren een terugvalscenario in de EHBO organisatie met extra capaciteit en middelen om de impact op het primaire proces te verminderen.

De koepels waaronder de VNG hebben afspraken gemaakt over de financiële gevolgen van dit uitstel. Gemeenten moeten hoogstwaarschijnlijk extra kosten maken voor de implementatie van de Omgevingswet. In het interbestuurlijke financiële akkoord over de Omgevingswet uit 2016 is overeengekomen dat de verschillende overheden de implementatie kosten zelf dragen en dat over de verwachte maatschappelijke baten geen korting zal komen. Onderzocht wordt hoe moet worden omgegaan met deze extra kosten. Dit kan invloed hebben op de begroting Omgevingswet van Deventer.  

Regelmatig kijken we vanuit het kernteam en het management naar de risico’s bij de implementatie. Vanuit deze sessies worden aan de hand van de actualiteit beheersmaatregelen genomen. In de tabel zijn de belangrijkste risico’s kort weergegeven.

Op koers

Voor de algemene communicatie over de Omgevingswet met bewoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties sluiten we aan bij de landelijke onlinecampagne. Van november 2023 t/m februari 2024 besteden we onder andere via socialmedia-aandacht aan de veranderingen onder de Omgevingswet. Daarnaast hebben we specifieke doelgroepen (bijvoorbeeld ontwikkelaars) apart met informatie benaderd over wat de impact is van de Omgevingswet op de manier waarop we opereren (bijvoorbeeld in het geval van bestemmingsplannen tot eind dit jaar).

Risico's